Diepzinnig gevaar

De Franse schilder en illustrator Eugène Lami liet zich inspireren door de Londense caricaturen van Thomas Rowlandson om het leven in de Parijse salons te bespotten. Uit zijn bundel Les Contretems en Caricatures (Paris, Gide fils, 1824) komt deze prent: ‘Les dangers d’une méditation trop profonde’. 

Uit de serie Musée Grotesque (Paris, Aaron Martinet, 1814-1829) komt onderstaande karikatuur: ‘Premier effet d'une édition compacte ou mort prématurée d'un apprenti philosophe du 19^me siècle’. Het doet me denken aan de gevaren die bibliomanen kunnen lopen wanneer hun boekenkast het dreigt te begeven. Zie Bibliomanie.

Twee duifjes

Toen ik deze prent Les deux Pigeons op een veiling zag, vroeg ik me af waar die tweede duif zit. Misschien wacht ze ergens verdoken? Opzoeking bracht me bij een Franse fabel waarin twee duiven een praatje maken over de amoureuze correspondentie die ze moeten vervoeren. Een van die liefdesbrieven wordt op deze prent geschreven en duidelijk ‘van harte’ zo toont ons de linkerhand op haar boezem. 

Antoine Houdar de La Motte, Fables Nouvelles (Paris, Grégoire Dupuis, 1719; p 147, gravure van Nicolas Henry Tardieu naar ontwerp van Charles Antoine Coypel)

Jong geleerd

Aan de uit Luik afkomstige Franse etser Gilles Demarteau wordt de uitvinding van de krijtachtige manier van graveren toegeschreven. Deze techniek wordt mooi geïllustreerd in deze reeks ‘kinderlijke’ kunsten (rond 1770) naar een ontwerp van Jean-François Clermont: Le poète, Le musicien, Le peintre & Le sculpteur.

Over andere ‘kinderlijke’ varia lees: Cupido / Jonge boekenwurm / Kinderboek / Kinderspel / Nederlands Indië / Vuilbekken / Kindermondjes 

Streepjeshumor

Tot heeren maken kan, hoe lomp, hoe ongeacht,

En als een paddestoel doen groeijen in een nacht

Die genen, welker naem men naeuwlyx hoorde noemen

Nog kort te voren, en veel minder kunnen roemen

Van hun verstant - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - hier staet de Pers en Drukker stil,

Om dat de Schryver hem de rest niet geven wil.

In heel wat oude teksten komen wel vaak weglatingstekens --- of *** voor met name wanneer er ‘vuile’ of ‘aanstootgevende’ uitdrukkingen door de auteur of uitgever gecensureerd worden. In bovenstaand fragment heeft het een humoristisch effect: de drukker kan even niet verder omdat de auteur hem geen tekst meer wil aanleveren! Onder het pseudoniem Emilius Elmeguidi (anagram van Guilielmus de Meii) zorgde de Rotterdamse regent Willem de Mey (1658-1709) voor enkele vertalingen van de satiren van Juvenalis. In zijn versie van het zevende schimpdicht komt dit grappige zetwerk voor, een apart staaltje van dichterlijke vrijheid dat in andere vertalingen en in de originele Latijnse tekst ontbreekt. Voor zover ik kan nagaan is dit het vroegste Nederlandse voorbeeld van ‘sterniaanse humor’. In The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman (1759-67) veroorloofde Laurence Sterne zich meerdere  typografische vrijheden en verrassingen waaronder blanco bladzijden met het verzoek zelf de tekst aan te vullen. Dit grafisch spel kreeg daarna veel navolging, maar Willem de Mey komt de eer van de originaliteit toe.

Emilius Elmeguidi (Willem de Mey), ‘Het zevende schimpdicht van D.J. Juvenalis’ in Alle de schimpdichten van Decius Junius Juvenalis, en A. Persius Flaccus, door verscheide dichteren in Nederduitse vaarzen overgebracht (Haarlem, Wilhelmus van Kessel, 1709) p 133-134

Zie ook ‘Naakte drempeldichten’

Rokende Volendamse jongens

Toevallig viel mijn oog op deze illustratie van Nico Jungman (=Nicolaas Wilhelm Jungmann, 1872-1935) in het boek Holland (1904). Geboren in Amsterdam week Nico uit naar Londen en huwde er Beatrix Mackay die de teksten schreef van zijn boeken. Zelf keerde hij regelmatig terug naar Volendam om te schilderen. Dit tafereeltje moet in die tijd niet uitzonderlijk zijn geweest want de Belgische kunstschilder Frantz Charlet (1862-1928) portretteerde rond 1910 twee rokende Volendammer jongens! Het waren misschien niet toevallig sigaren want Volendam had ook jaren als toeristische attractie het sigarenbandhuisje van Nicolaas Molenaar (1894-1964). Deze maakte met sigarenbandjes grote mozaïeken van allerhande historische gebouwen en culturele voorstellingen. De ‘kunstwerken’ zijn uiteindelijk beland in het Volendams Museum.                                                                                  Zie ook 'Een stille trek'

Slapende bibliotheek

Een bedsprei en kussen voor bibliofielen, zeker wanneer die bovendien sportief zijn: op het rek onderaan rechts staat een beker van de tennisclub 1952 en een boek over Rolland Garros. 

Je kan ook bibliofiele wandtapijten verkrijgen…

https://www.millefleurstapestries.com/nl/Wandtapijten/Boekenplanken

zie ‘Nepbibliotheek'

Boekhandel geplunderd?

‘Afbeelding van de Wooning der Boekverkoopers Yntema en Tiboel, zo als dezelve zich vertoonden op Zaterdag den 10. September 1768’. Volgens het Amsterdamse Rijksmuseum illustreert deze prent een ‘plundering’ van de betreffende winkel in de Kalverstraat. Maar in werkelijkheid gooiden de boekhandelaars zelf pamfletten uit het raam in verband met een controverse over de ware maker van de koninklijke loge in de Amsterdamse Schouwburg. In zijn boek ‘t Verheugd Amsterdam (1768), door Yntema en Tiboel uitgegeven, schreef Jan Wagenaar: “Dit pragtig gevaarte was gebouwd, door den meester timmerman Jan Smit, naar eene tekening, door den konstschilder Andries van der Groen, en, door hem, vervaardigd.” Jan Smit beweerde daarop in een pamflet dat hij zowel de ontwerper als de maker van de loge was. Yntema en Tieboel verdedigden dan weer Wagenaar door zelf een strooibiljet contra Smit te verspreiden onder het publiek met als commentaar: “Hoe is het mogelyk, dat, op zyn meest genoomen het te veel zetten van een comma door eenen schryver, of het verkeerd leezen van eenen leezer in staat is geweest, zulk een verbaazend stadgerucht te veroorzaaken”. Bron: Catalogus 532 van Antiquariaat Brinkman (2023).

Verleidelijke boeken

Op een Franse veiling werd dit schilderij omschreven als "La tentation de Saint Antoine - Ecole flamande du XVIIe siècle, dans le goût de Teniers”. Dat roept echter bij mij enkele vraagtekens op. Inderdaad, David Teniers schilderde enkele varianten van het bekende verhaal van de heilige Antonius die als kluizenaar leefde en weerstond aan alle wereldse bekoringen. Maar op dit doek straalt de man weinig heiligheid uit. Hij zou evengoed in een Vlaamse kroeg thuishoren: zijn opvallend rode neus lijkt niet afkerig te zijn van alcoholische verleiding! Alleen de lectuur slorpt hem op en er wachten hem nog bibliofiele verlokkingen.

Uit de kast komen

“De Rococo-liefde voor verhalen bracht de grote schilder en graficus Jean-Honoré Fragonard ertoe zijn grootste ets te wijden aan een gewaagd huiselijk drama. Een jonge vrouw en haar minnaar worden door haar ouders in een compromitterende positie onderbroken. Alleen al de verkreukelde staat van het beddengoed zou hun woede hebben gewekt, maar ze hebben ook de jongeman ontdekt die zich in de kast van hun dochter verstopte. De strategisch geplaatste hoed van de gekrenkte jongeman laat zowel de ouders als de kijkers weinig twijfel bestaan ​​over zijn oneervolle bedoelingen. Het meisje staat op blote voeten en huilt uit bescheidenheid en angst in de hoek, niet in staat de blik van haar woedende ouders te ontmoeten.” Zo wordt deze ets (L’Armoire 1778) beschreven in het Art Institute of Chicago. Maar ik blijf toch verbaasd naar dit tafereel kijken. Niet alleen staat de hond bijtensklaar maar op het beduiteinde en in de deuropening volgen nieuwsgierige broers, zussen of buren de heftige scène. Merkwaardig toch dat de betrapte vrijer netjes gekleed is terwijl zijn meisje en haar ouders blootvoets staan! Het hele decor roept nog meer vragen op: waar mondt deze slaapkamer uit? Op de fameuze kast ligt een grote bussel takken en binnenin hangen nog kleren van een man…

Nog toegelaten?

Vénus et l'Amour is de titel van dit schilderij van Willem Johannes Martens (1838-1895). Met een Franse titel en een mythologisch thema kon de Nederlandse schilder in zijn preutse tijd dit soort erotiek maken. Mag het in onze ‘woke-tijd’ zo maar worden tentoongesteld?

Het lege vogelkooitje

Adrien Jean Madiol (1845-1927), afkomstig van Groningen, werkte lange tijd in Brussel als kunstschilder gespecialiseerd in genrestukken. Een voorbeeld hiervan is dit schilderij ‘Trois demoiselles à la cage à oiseaux’ (1893). Drie meisjes staan innig verstrengeld te kijken kort nadat de middelste juffrouw het vogelkooitje openmaakte. Terwijl een ouder paar op de achtergrond boos toekijkt genieten zij ervan dat ‘het vogeltje is gaan vliegen’. Wat moeten we ons hierbij voorstellen? Ik sla er Hall’s iconografisch handboek (Leiden, 1992) op na en lees: “Op Nederlandse 17^de-eeuwse genretaferelen hebben vogels (of pluimvee) vaak een seksuele connotatie naar aanleiding van de woorden ‘vogel’ en ‘vogelen’, die synoniemen zijn voor het mannelijk lid en de bijslaap”. Nu begrijpen we mogelijk het tafereel van de ladder links en de blikken omhoog. Zat daar een vrijer en is hij ‘gaan vliegen’? Op de achterzijde van dit doek hangt een papiertje: "Deze is oorspronkelyk het voogelnestje". Voor mij nog een raadsel.

Domme duivel

Hoogstaand

Deze Engelse gravure is een kopie van de originele prent uit een boek van Legros, ‘koninklijke’ kapper van Madame de Pompadour (L'art de la coëffure des dames françoises, 1767). Hij kwam tragisch om het leven in 1770 bij het huwelijk van de latere koning Lodewijk XVI en Marie Antoinette: het grootse vuurwerk leidde tot paniek en vele toeschouwers, onder wie de koninklijke kapper, overleden door verstikking. Legros had de ‘hoge’ kapsels voor de Parijse bourgeoisie ontwikkeld maar het was zijn opvolger Léonard die het bij Marie Antoinette mocht toepassen. Talrijke caricaturen staken de draak met deze Franse mode.

zie ook Klederen

Lezende dienstmeiden 

Het rechtse doek komt in 2024 op de Brugse veiling van Carlo Bonte omschreven als: “Albert George Stevens (1863-1925), cleaning maid in the library”. Het linkse schilderij ‘Vrouw in interieur met boek en bibliotheek’ werd zeven jaar daarvoor aangeboden door een andere Brugse veiling, Marc Van de Wiele. Niet alleen bestond er verwarring over de schilder: het gaat in feite om Jean Daniel Stevens. Maar anderzijds verschenen er diverse kopieën op de markt. Waarom dit thema zo populair was ontdek je bij de ‘lezende dienstmeiden’.

Parkietengeluk

Emile Hendrik Godding, in Antwerpen bekend om zijn genrestukken, schilderde in 1896 deze "Perruches inséparables, heureux message”. Over welke heuglijke boodschap gaat het? De moeder aan tafel is er duidelijk niet blij om. De jonge vrouw kijkt eerder verbaasd, zelfs licht ontdaan met de rechterhand voor de boezem en de linker op moeders hand. Of gelooft ze niet dat haar man of geliefde na een lange zeereis levend weer thuis is? De onverwachte bezoeker lijkt toch niet een intieme bekende want deze matroos staat er wat stijfjes bij. Zich haast verontschuldigend, met zijn pet strak tegen de borst, draagt hij een vogelkooi met een koppel ‘onscheidbare’ parkieten. Maakt hij een verrassend huwelijksaanzoek? De boodschap van dit schilderij blijft me een raadsel…

Moderne school

Naar aanleiding van de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900 maakte Jean-Marc Côté een reeks postkaarten met voorspellingen van het leven 100 jaar later.

Pijnlijke voet

De Duitse graficus Anselm Feuerbach (1829-1880) maakte deze schattige prent. Zo’n alledaagse scène kom je niet vaak tegen, al doet ze denken aan het beroemde Romeinse beeld uit de eerste eeuw voor Christus: ‘spinario’ of de jongen met een doorn in de voet.

De vervelende dichter

Dit schilderij van L. Wiedemann (1893) wordt in de veiling aangekondigd als “Elegante dames in interieur", een weinig attractieve titel omdat de scene mij meer inspirerend voorkomt.  De bewuste dames zitten wel centraal maar in werkelijkheid draait het om de elegante jongeling links met een boekje in de hand. De schilder heeft hem bewust opzij gezet want in feite verdient hij niet veel aandacht. Ik veronderstel dat hij voorleest uit eigen poëtisch werk en de dames moeten hun verveling verbergen. In de deur staat de vriend van de dichter plichtsbewust te luisteren, het trio rechts verkiest een onderonsje en de hond heeft er helemaal geen oren naar...