Geen puntjes op de i maar op de wang!
De hardnekkige onkunde
Gij groote, wijze mannen,
Die, in uw schoone schriften,
De comma's en de punctum's,
De stippen en de streepen,
Zoo kunstig, weet te plaatsen;
o Groote, wijze mannen!
Al ben ik juist geen schrijver,
Toch weet ik, in een reden,
De comma's en de punctum's
De stippen en de streepen,
Zoo nu en dan, te plaatsen:
Wanneer ik, groote mannen,
In de armen van mijn meisje,
Op haren boezem, ruste,
Dan praat mijn lagchend meisje,
En zegt mij honderd dingen;
Mijn meisje kent geen comma's,
Geen punctum's, of geen stippen;
Maar ik zet, onder 't praaten,
De comma's en de stippen
Geduurig op heur wangen;
Dit doe ik met mijn lippen!
Maar, 't plaatsen van een punctum
Schijn ik niet wel te weten;
Want, dikwijls is mijn meisje,
In 't midden van een reden,
Dan druk ik reeds mijn lippen,
Op heur, nog sprekend, mondje –
En dit – dit is een punctum!
o Groote, wijze mannen!
Al is 't, dat ik de punctum's
Wat al te schielijk plaatse –
Maakt mij toch nimmer wijzer!
Jacobus Bellamy, Proeven voor het verstand, den smaak en het hart (Dordrecht, De Leeuw en Krap, 1790) p 91-92
Deel deze pagina
Kommapunt
De groote vraag is, hoe moet de interpunctie zijn? De voorstanders van de usucapio van het dominium revocabile zetten een kommapunt achter contra; die eene tegenovergestelde meening zijn toegedaan een komma. Reeds daarom komt ons een bewijs uit deze wet geput van weinig gewigt voor.
Adriaan Ploos van Amstel, Over de eigendomsverkrijging van vruchten (Amsterdam, 1857)
Alsnu brengt de Voorzitter aan de orde art. 15 van het gewijzigde ontwerp, en geeft kennis dat Gedeputeerde Staten dit artikel in dier voege nader hebben gewijzigd dat achter het woord “uitgebragt" eene commapunt geplaatst, en vervolgens zal gelezen worden: “ook mag aldaar niet worden gelost of geladen," enz. De beraadslaging over dit nader gewijzigde artikel geopend zijnde, en geen der leden het woord verlangende, wordt het, zonder beraadslaging of hoofdelijke stemming , aangenomen en aldus vastgesteld.
Notulen van de Provinciale Staten van Zeeland, 1864
Het kommapunt geeft een groot gemak voor den lezer: want het biedt hem, bij lange volzinnen voornamelijk, eene soort van rust aan, welke hij zich bij de enkele komma niet mag veroorloven. In den klank van het woord, waarop de rust valt, moet eene schorsing plaats hebben, waarbij de stem zich eenigermate verheft, en deze verheffing moet sterker zijn dan bij de komma.
C.A.P. Weissman de Villez, Handleiding ter bevordering van het kunstmatig lezen (Amsterdam, 1838)
In plaats van het punt bezigt men achter enkelvoudige of samengestelde volzinnen ook wel een kommapunt, nam. Wanneer men de volgende gedachte met de in den vorigen zin uitgedrukte in een meer innig verband wil voorstellen, dan dit bij ’t plaatsen van een punt het geval zou zijn. Gemeenlijk hangt het gebruik van een punt of van een kommapunt alzoo slechts van de willekeur des schrijvers af.
Willem Lodewijk van Helten, Kleine Nederlandsche spraakkunst (Groningen, 1883)
De kommapunt is een even verwaarloosd als kostbaar leesteken. Het dient om de genuanceerde auteur te onderscheiden van al de pennevoerders die slechts komma's en punten kennen.
(De Woordenlijst schrijft kommapunt aan elkaar. Wij onderwerpen ons node, want dit is een nevenschikkende samenstelling: het leesteken bestaat uit een punt en een komma, niet in een kommavormige punt.)
Johan Daisne, Met een inktvlek geboren (Hasselt, Heideland, 1961)
Ideën van Multatuli (1862)
De dubbele punt
De dubbele punt is een punt en een punt
En die punten staan boven elkaar
De ene punt lijkt op de andere punt
Dat is ontegenzeggelijk waar
En denk nu maar niet dat u alles al weet
Want ik ben nog niet helemaal klaar
Integendeel, ik heb nog veel informatie
En die maak ik nu openbaar
De dubbele punt is een punt en een punt
In totaal zijn er dat dan dus twee
We zouden het ook een tweevoudige punt kunnen noemen
Daar zit ik niet mee
We zouden wel tijd kunnen winnen
En afkorten tot de twee letters D.P.
Maar overal zeggen ze dubbele punt
Dus dat zeg ik dus ook maar gedwee
De dubbele punt is een punt en een punt
En wat u dient te weten is dit:
Dit leesteken is voor de hotemetoot
Evenzeer als de hittepetit
Het moet altijd tussen twee zinsdelen staan
Waarvan 't eerste het tweede bezit
Dit onderwerp heeft mij geheel in haar ban
En ik raak al een beetje verhit
De dubbele punt is een punt en een punt
En dan ben ik nog niet uitgepraat
Dit teken leidt in wat gezegd of gedacht
Of geschreven wordt, dus een citaat
Let wel: na 'let wel' of 'aldus' of iets dergelijks
Is 't eveneens adequaat
Men kan het ook interpreteren alsof er
"Te weten" of "namelijk" staat
De dubbele punt is een punt en een punt
En dan zeg ik beslist niet te veel
De ene beneden, de andere boven
Ze vormen een smaakvol geheel
Ze laten zich lezen in Buckingham Palace
Zowel als een rustig prieel
Bij 't heldere licht van een rijwiellantaarn
Maar ook in Tietjerksteradeel
Of u nu verkiest Dostoyevski te lezen
Of Emma en Lodewijk Brunt
Obscene gedichten of wiskundeboeken
Geen mens hier die u dat misgunt
U haalt ze misschien uit de bibliotheek
Of betaalt ze met klinkende munt
Maar wat u ook doet, u begrijpt dan tenminste
Na heden de dubbele punt
Oorspronkelijk gemaakt voor het NOS programma ‘Wat een taal’ en op grammofoonplaat opgenomen in 1987 (‘Hoep hoep hiezee voor Drs. P’; Philips).
Zie ook Drs. P en de punt! (Vlaardings TaalGenotschap/Stichting Kunstketen, 2021).
PS dit is geen ‘puntdicht’
Rijmende leestekens
In een absurdistisch gedicht maakte Ivo de Wijs van de leestekens rijmwoorden; je moet dus de leestekens uitspreken om het gedicht te laten rijmen.
De kinderen zijn naar hun bomma
Mijn vrouw ging gistermorgen scheep
Ik wijd mij aan de arbeid, [komma]
Light verse vandaag – [gedachtestreep]
Te zelden wordt mij rust gegund
Dit is één van de mooie weken
Ik roep bezield: [dubbele punt]
’t Is Herfstvakantie ! [uitroepteken]
Gerben H. Zalms, ‘Absurde poëtische inspiratie uit het Tilburgse kraanwater’ in Tilburg vol van boeken (Stichting Cools, 2023) p 53-54.
