TRIVIA 3
TRIVIA 3
Nonnenliefde
Vlaams legioen
Baarddruiven
Antwerpse elixir
Gore besje
Getekend naar het leven
Niet spuwen
Betrapte koopman
Huilende babies
Ode aan het oord
Onschuldige jongetjes
Warhol & Delft
Ziekelijk jaloers?
Serie schipbreuken
Hollandse omnibus
Vlaams legioen
Onder de troepen van de Franse koning Lodewijk XV hoorde ook een ‘Légion de Flandre’. Deze affiche in Frans Vlaanderen riep vrijwilligers op met de belofte dat hen een mooie beloning stond te wachten. Vandaag heeft de titel ‘Vlaams legioen’ een heel andere bijklank: het was een militaire eenheid van Vlaamse vrijwilligers die tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de zijde van de Duitsers tegen het Rode Leger van de Sovjet-Unie vochten op het Oostfront.
Nonnenliefde
Hertog Sigismund van Saksen werd in 1437 monnik om zo dichtbij zijn geliefde, de mooie non von Lohma, te raken. Deze prent is een 19de eeuwse geromantiseerde versie van dit verhaal dat lijkt op een variant van de bekende middeleeuwse sagen over ‘onmogelijke liefdes’. Op bevel van zijn broers werd Sigismund opgesloten en zou de mooie juffrouw von Lohma levend zijn ingemetseld in het nonnenklooster van Weida (Thüringen). Een mooi verhaal voor de stadsgids…
Prent in Hans von Thümmel, Historische, statistische, geographische und topographische Beyträge zur Kenntniß des Herzogthums Altenburg (1818). https://www.stadtgeschichte-weida.de/ereignisse-des-15-jahrhunderts/die-eingemauerte-nonne/
Baarddruiven
Rond 1610 verscheen deze Wonderlicke beschrijvinghe van twee Wijndruyven, die elck een Baert van onderhalf Elle lanck hadden. De tekst (slechts twee bladen) is zo zeldzaam dat het op een Duitse veiling verkocht werd voor 3500 euro! Destijds beschouwde men deze ‘baarddruiven’ als een wonder van de natuur. Nu weten we dat dergelijke druiven besmet zijn met de parasitaire plant Cuscuta.
Antwerpse elixir
Met dit soort affiches voor zijn ‘gezondheidselixir’ ging producent Jacques Neefs de concurrentie aan met François-Xavier de Beukelaer, beide Antwerpse jeneverstokers. Deze chromolithografie werd circa 1905 gedrukt door J.-L. Goffart in Brussel. Het ontwerp is van schilder Ernest Godfrinon, die nog meer dergelijke affiches tekende. Hopelijk heeft de tekenende soldaat meer talent want de reclame oogt toch erg amateuristisch…
Karl Scheerlinck, Jenever & likeur: affiches die blijven hangen (Hannibal, 2016)
Gore besje
Deze gravure van Hendrik Bary (17de eeuw) staat betiteld als ‘Het gore besje’. De bijgaande rijmpjes verklaren waarom dit oude vrouwtje als ‘vuil’ wordt omschreven:
Ho, gore besje, ho: hebt gij uw eer verloren
Dat gij uw vuiligheid op eerbare hoofden stort
Of dacht gij door die drek ons de ogen uit te boren
Opdat uw rimpelend vel niet meer gezien wordt?!
Socrates kon erover meespreken: zie ‘geduldige wijsheid’
Getekend naar het leven
De Rotterdamse tekenaar en schilder Dirk Langendyk maakte deze aquarel: De Engelsche en Russen in Noord Holland, met vermelding ‘Adviv: Delin:1799. Fecit 1801’. Hij heeft het dus in 1799 ‘naar het leven getekend’ en afgewerkt in 1801. Veldslagen lokten destijds heel wat toeschouwers en Langendyk was de ‘reporter’ van dienst die ter plekke schetsen maakte. Deze prent lijkt gemaakt als een titelblad voor een serie die dan gegraveerd zou worden.
Door spuwen kunt gij besmettingsgevaar voor anderen veroorzaken.
Deze poster van Jacob Jansma, uitgegeven in Amsterdam (Kunst & Arbeid, ca. 1925), deed dienst voor een anti-tuberculose campagne.
Betrapte koopman
Dit schilderij uit de school van Adriaen van Ostade (circa 1680) is wat raadselachtig door de opgevouwen brief: “Aenden Eersamen Sr. Johannes van der Veenen koop man woont op de Heere gracht bij de Huyde straet tot Amsterdam.” Onderaan staat nog “port” met een streep eronder wat betekent dat de portokosten één stuiver bedragen die door de ontvanger betaald moet worden. Die ‘ontcijfering’ dank ik aan de Leidse neerlandicus Ton Harmsen. Een wilde fantasie bij deze scène: mogelijk wordt hier een bordeel weergegeven waar de genaamde Johannes een of ander document heeft verloren, dat hem nu tegen vergoeding bezorgd zal worden en zo is zijn bezoek aldaar ‘verraden’…?
Huilende babies
De Parijse uitgeverij Hetzel (1881) prijst zijn collectie boeken aan om huilende babies tot rust te brengen. Later kunnen ze dan zo’n effect verkrijgen door zelf te lezen!
Zie 'Kinderboek' & 'Jonge boekenwurm'
Ode aan het oord
Rond 1850 zette een anonieme Duitser deze "Ode auf den Ort" op rijm. Ik vertaal vrij de eerste verzen:
Er is een oord dat iedereen zeker kent
Een oord waar men dagelijks naar rent
Een oord zo noodzakelijk als brood
Men vindt het waar er mensen wonen
Bij arme hutten en vorstelijke tronen
En zijn gebruik duurt tot de dood.
Aan het slot van de 27 strofen hoopt de rijmelaar dat de lezer begrepen heeft hoe waardevol dit oord is waar men lang kan mijmeren, tot rust komen en ‘op het gemak’ lezen…
Zie 'Bad of toilet?'
Onschuldige jongetjes
Rond 1650 maakte Giacinto Gimignani een reeks gravures van ‘putti’, mollige meestal naakte jongensfiguurtjes, die in zijn tijd vaak opdoken in mythologische en religieuze schilderijen. Hier staan ze centraal als een vrolijk spelende bende, maar of dat nu nog zo onschuldig lijkt?!
Zie ook ‘kinderspel’ & 'vuilbekken'
Warhol & Delft
Andy Warhol maakte in 1956 deze prent uit de reeks In the Bottom of my Garden. Werd hij geïnspireerd door een Delftse tegel?
Ziekelijk jaloers?
De linker prent toont een van de vele vrouwelijke ‘passies’ volgens de Miroir des Passions ou La Bruyère des Dames (Parijs, 1828): jaloezie. Maar het kan even goed de uitdrukking van ‘waanzin’ zijn volgens tijdgenoot Karl Heinrich Baumgärtner, Physiognomice pathologica – Krankenphysiognomik. (Stuttgart, 1839). Ocharme de partner die te maken krijgt met ziekelijke jaloezie of ontrouwwaan!
Serie schipbreuken
Het schilderij Naufrage sur les côtes d'Afrique trok mijn aandacht omdat het veilinghuis ene ‘professor Tierkens’ uit Brugge als kunstenaar vermeldde. In feite betreft het de Brugse kunstschilder Jean Cierckens (1818-1853). Hij maakte hier een verkleinde kopie van een schilderij van Eugène Lepoittevin (1837) dat behoort tot de collectie van de Koninlijke Musea van Brussel. Die Franse schilder bleek enigszins gefascineerd door schipbreuken. De drie volgende schilderijen leken ongeveer uit dezelfde periode te stammen en ik dacht er een volgorde in te zien, maar de schipbreukelingen waren in het eerste geval ter hoogte van Dover en in de derde scène zwemmen er ijsberen rond het vlot, en dat is toch wel een eind van Afrika!
Hollandse omnibus
Een merkwaardige prent van Jean Grandville in de reeks Les Métamorphoses du Jour (Parijs, 1829) met de titel ‘Omnibus Royal des Pays-Bas’. Een vreemd voertuig in de vorm van een enorm walvisskelet, gemonteerd op wielen en getrokken door vier paarden, neemt passagiers aan boord. Deze zijn elegant gekleed maar afgebeeld met de koppen van verschillende vissen. Klaar om te vertrekken slaat de chauffeur met zijn zweep. Op de vlag staat de rit van het gevaarte: "de la place Louis XV aux Champs Elysées". Het is een van de vele spotprenten over de reis van de ‘koninklijke walvis van Oostende’. Op 4 november 1827 ontdekte een Oostends vissersvaartuig het drijvende kadaver van een grote blauwe vinvis. Herman Kessels, destijds ‘visiteur van de havenrechten’ in Oostende, kocht de walvis en liet het skelet schoonmaken om het dan tentoon te stellen. Hij schonk het daarna aan Koning Willem I die toen ook over België regeerde. De ‘koninklijke walvis van Oostende’ reisde vervolgens door Europa om uiteindelijk te belanden in het Zoölogisch Instituut van Sint-Petersburg.
