De roe over boeken

Het is verrassend in het Noordhollandse dorp Wormerveer een ‘boeckverkooper’ te vinden die tussen 1646 en 1653 zeker 37 titels op de markt bracht.[1] Tussen de vooral religieuze (‘doopsgezinde’) werken zit er ook een luchtig boekje met de merkwaardige titel: De roe op de schoorsteen, ofte de weerelt met de billen bloots-hoofts leggende, over-gehaelt, ende wel lustich gegeesselt (1646). Het is een vrije vertaling van een destijds nog anoniem en in Engeland populair boek dat later bleek geschreven te zijn door bisschop John Earle: Micro-cosmographie, or a peece of the world discovered in essayes and characters (London, 1628), waarin allerlei figuren of ‘karakters’ gehekeld worden. De vertaling was van de drukker uitgever Willem Symonsz Bogaert die al meteen aankondigde dat hij een vervolg zou publiceren: de ‘Ghegeesselde Weerelt’. Onder zijn eigen naam verscheen het in 1648: Werrelts vertooning, of het tweede deel van de roe op de schoorsteen. In 1702 verscheen nog een herdruk van beide delen, maar verder raakte het volledig in de vergetelheid. Eind 19de eeuw dook het nog even op in een overzichtswerk van oude Nederlandse literatuur waar een bijzondere opmerking gemaakt werd over een vermeende drukfout (die er in werkelijkheid geen is):  

Zeer zeldzaam boekje. Het wellustigh van den titel is een drukfout en zou ten onrechte aan onzedelijken inhoud doen denken; men leze: wel lustigh. Het bevat een aantal karakteristieken van beroepen, eenigszins in den geest der Physiologiën uit de veertiger jaren van dezen eeuw. De vertaler-uitgever Boogaart voegde er in 1648 een 2e deel aan toe, van eigen vinding; […] Hij behandelt 35 beroepen, enz., o.a. de Boecke maaker, Boecke-drucker, Boecke-binder, Boeck verkooper, Boecke kooper, Boecke leeser, Boecke uitlegger, enz.[2]

[1] Henk Borst, ‘ De 17e-eeuwse Wormerveerse boekverkoper Willem Symonsz Bogaert’ in Anno 1961; 1996, nr 140, p 1189-1192  (https://www.archief-zaanserfgoed.nl/wp-content/uploads/anno/NR.-140.pdf)

• De roe op de schoorsteen, ofte de weerelt met de billen bloots-hoofts leggende, over-gehaelt, ende wel lustich gegeesselt. Uyt het Engels vertaalt. Anno 1646.
• De roe op de schoorsteen, ofte de wereldt met de billen bloots-hoofts leggende, overgehaalt, ende wel lustigh ghegeesselt. Uyt het Engels vertaalt. Den tweeden druck, verbetert. Wormerveer, Willem Symonsz Bogaert, 1647.
• Werrelts vertooning, of het tweede deel van de roe op de schoorsteen. Verklaarende dese teghenwoordige werrelts geesel: ende dreigende den toekomstigen eeuwigen straf. Wormerveer, Willem Symonsz Bogaert, 1648.
• De roe op de schoorsteen, ofte De werelt met de billen bloots-hoofts leggende, overgehaelt, ende wel lustig gegeesselt. Amsterdam, Timotheus ten Hoorn, 1702.

[2] Populaire prozaschrijvers der XVIIe en XVIIIe eeuw (Amsterdam, 1893) p 61 nr 424. Tot slot nog de opmerking: “Schotel (Vaderl. Volksboeken) neemt dit ten onrechte op onder de ascetische schriften.” Wat een titel al niet aan fantasieën uitlokt!

Niet ‘wellustig’ maar wel lustig om lezen zijn deze boekjes zodat ik voor bibliofielen een selectie maakte. Daarbij moet men bedenken dat Bogaert zelf zowel auteur, dichter, drukker als uitgever was en hier dus een ongewoon staaltje ‘zelfgeseling’ tentoonspreidt. Als smaakmaker hier enige ‘vertaalde’ uittreksels:

• De pot-poeët: zijn vernuft is zoals de bierton die ebt en vloeit naargelang de kraan het toelaat.
• Een criticus, ofte woorden-sifter: als hij een boek oplapt, al is het slechts met twee regels, is hij er veel trotser op dan de auteur zelf.
• Een boeke-maacker, of theologant: het meeste genot heeft hij in zijn eigen boeken en komt er een uit zo goed als het zijne, maar door een ander gemaakt, dan vindt hij het niets waard.
• Een boeck-drucker: hij roemt altijd zijn mooie letters en bruine inkt maar drukt met afgesleten letters en bleke inkt zodat men het nauwelijks lezen kan.
• Een boecke-binder: al zegt men het hem honderdmaal, hij snijdt toch altijd het wit tot aan het schrift toe af, al is er een duimbreed spatie.
• Een boeck-verkooper: hij zal een oud boek nieuw laten drukken, de titel wat veranderen en hier en daar een woord omzetten; dat geeft niemand meer profijt dan hem, doch is niemand schadelijker dan alle liefhebbers van boeken.
• Een boeckekooper: hij vraagt in aanwezigheid van vele mensen hoeveel dit en dat boek kost, alleen om bekend te maken dat hij er zo al een heeft.
• Een boecke-leeser: hij is nooit verzadigd van lezen want als het donker wordt gebruikt hij de lamp en als hij in bed ligt zijn de boeken bij hem.
• Een boeck uytlegger: met zijn annotaties verduistert hij vele geschriften, verandert de zin en bedoeling van de auteur, al zijn tien woorden van de schrijver beter dan duizend van hem.

Deel deze pagina