Twee prenten van Philibert Louis Debucourt (1755-1832) horen blijkbaar bij elkaar. Het gaat telkens om een gezelschap dat ergens op bezoek is.

In Les Visites leest een man een brief voor aan een juffrouw die vertederd luistert terwijl haar boekje bijna uit haar linkerhand glijdt. Daarnaast staat een jongeling – het lijkt zijn broer wel – die de jonge dame wat anders inlepelt dan geestelijk voedsel!

L'Orange ou le moderne jugement de Pâris stelt een variant van een mythologisch tafereel voor: wie is de mooiste van de drie vrouwen. De mannelijke scheidsrechter moet nu een sinaasappel geven aan zijn uitverkoren schoonheid. De rechtse juffrouw komt wat stuurs voor met een boekje in haar hand. Maakt deze geletterde dame een kans?

Muzikale wielrijders

‘Salto Mortale’ was een Duitse circusfilm van Ewald André Dupont die in 1931 werd aangekondigd in het Rembrandt Theater in Haarlem als ‘De Doodensprong’. Wat me echter het meest intrigeert is het ‘schitterend bijprogramma’ dat je ook maar mocht bekijken als je minstens 18 jaar was! Op het toneel verscheen  de ‘Derrington troep’, omschreven als de ‘muzikale wielrijders’. Vermoedelijk ging het om de Duitse Derrington familie, meer bepaald Bruno en zijn partner Pauly die acrobatie met de fiets opvoerden. Over het muzikaal onderdeel van hun show tast ik in het duister.

Boekhandelaar

‘Buchhändler’ heet dit bronzen beeld van Michael Schwarze (°1939). Letterlijk geïnterpreteerd heeft deze figuur een boek in de hand en daarom zou ik het even goed een ‘boekhouder’ kunnen noemen, want hij/zij houdt ook zittend boeken vast! Volgens hetzelfde woordspel staat hieronder een 'oorbel' maar René Magritte betitelde het als 'La leçon de musique'.

Medaillonboek

De oorlogsdaden van de Pruisische koning Frederik de Grote werden op een bijzondere wijze vereeuwigd door Jakob Langenbucher in  Augsburg (1763). In het medaillon zit een miniatuurboek Historia in Nuce (‘geschiedenis in een notendop’) met gravures van de belangrijkste veldslagen (diameter 5 cm). Het verscheen in een Duitse en Franse versie.

Naakt feminisme

Victoria Bateman, docente economie aan de universiteit van Cambridge, geeft zich bloot in haar Naked Feminism (Polity Press, 2023). Ze heeft zich hier ‘bekleed’ met vier van de zeven delen van The Textiles Industries (1900), het tweedelige Principles of Political Theory (1848) van John Stuart Mill en The Wealth of Nations (1776) van Adam Smith. Een feministe die er geen doekjes om windt!

Geduldige wijsheid

De Nederlandse verklaring bij dit zinnebeeld uit Otto Vaenius, Emblemata Horatiana (Amsterdam, Hendrik Wetstein, 1684) maakt me niet veel wijzer. Wat gebeurt er hier? Een man zit op een bank met enkele boeken onder de arm terwijl een vrouw hem uit een kruik wat in de nek giet. Geduld of lijdzaamheid overwint alles, zo klinkt de moraal van het verhaal. De Franse tekst komt tot de kern van het gebeuren: een man die verdraagt dat een vrouw hem besproeit met een pispot geeft blijk van wijsheid en geduld. De prent verwijst naar een legendarische scène beschreven in ‘Leven en leer van beroemde filosofen’ van Diogenes Laertius die verhaalt hoe Xantippe, de notoir ruziënde vrouw van Socrates, vanuit een raam de po ledigt boven het hoofd van haar man. 

Vlaamse grot

Deze ‘vue d’optique’ (einde 18^de eeuw) kreeg in een speciaal kijkapparaat met spiegel een bijzonder diepte-effect. Aanvankelijk plaatste deze prent me voor een raadsel: waar in Vlaanderen bevond zich deze grot van de schilders? Na vergeefs onderzoek merkte ik dat achter de titel, Vuë Perspective de la Grotte des Peintres en Flandre, een vaag vraagteken staat. Wat verder gegoogle bracht me bij de gravure van Israel Silvestre (circa 1650): Veuë de la grotte rustique et de la grande gallerie des peintures. De kopiist maakte in spiegelbeeld een ruwe variant maar interpreteerde de titel wel erg losjes met een raadselachtige Vlaamse connectie. Dit misleidde zelfs een kunstkenner om het werk op te nemen in een tentoonstelling ‘België in opticaprenten’. In werkelijkheid moeten we het zicht in Frankrijk zoeken. Koning Frans 1 liet in zijn kasteel van Fontainebleau rond 1543 een grot maken naar Italiaanse stijl. In de buurt van deze ‘grotte des pins’ bevond zich een klein paviljoen met fresco’s. Het perspectief van de prent leidt ons achteraan naar dit ‘liefdesprieeltje’ van de maitresse van Frans!

Claudine Deltour-Levie, België op opticaprenten 18de-19de eeuw (Brussel, Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, 2006)

Redelijkheid

De Nederlandse ingenieur Cornelis REDELYKHEID kwam in 1773 met een ‘Project of ontwerp om de stank of besmettelyke reuk der wateren in de gragten van ’s Gravenhage des zomers voor te koomen’. Gewend aan polemieken (die hij vaak zelf uitlokte) schreef hij meteen een uitvoerige verdediging want “geen ontwerp ooit zo volmaakt, of 'er zyn tegenbedenkingen”. Maar, benadrukte hij in de inleiding van zijn verweerschrift,  “wie derhalven gegrond zal oordeelen moet noodwendig bezitten 1. geöeffende kundigheid, 2. volkoomen onzydigheid, 3 beproefde Eerlykheid”. Zo’n voorstel lijkt me dan ook ‘de redelijkheid zelve’!

Chercher la femme

De Italiaanse kunstschilder Lorenzo Alessandri (1927-2000) hield van vrouwelijk schoon en deze spotprent deed me direct denken aan de ‘betrapte trappisten’ die ik in Varia 8 belichtte. Zijn dit ook monniken? Eentje staat op klompen! Wat moeten ze met dit wezen? Ze zoeken het even op in een boek. Blijkbaar hebben ze niet voldoende aan de boeken linksonder: ‘La Femme’ en ‘Le Sex’, allebei van een zekere G. Dieu, mij onbekend. Of is het een bijbelse verwijzing – dus toch monniken! – naar “Et Dieu créa la femme”?

Klein werk

Hier ziet men de Nederlandse taalkundige Lambertus Bos (1670-1717) aan het schrijven in zijn Ellipses Graecae onder het motto: ‘In tenui labor at tenuis non gloria’. Dit vers van Virgilius luidt in Vondels vertaling: ‘Ik neem wel een gering werk voor, dog is 'er geen geringe eere aan vast’. Bos zit in zijn bibliotheek met een stapel boeken van Griekse auteurs op zijn tafel. Noemt hij dit een ‘klein’ werk of rekent hij reeds op een ‘grote’ eer?

Doping

Op deze affiche kon elke bakker zijn eigen zaak in de verf zetten. Onderaan bevestigden twee Vlaamse wielerhelden de kracht van hun doping:   “Om rap en lang in forme te zijn eten wij veel brood”. Sylvère Maes won tweemaal de Ronde van Frankrijk in 1936 en 1939; in die periode was ook Félicien Vervaecke een straffe coureur maar het bleef voor hem bij ereplaatsen. Wat er in de broden stak of ontbrak weten we helaas niet.

Anatomisch ingebonden

De humani corporis fabrica (1543), ‘over de bouw van het menselijk lichaam’, heeft Andreas Vesalius eeuwige roem bezorgd. Van dit vermaarde anatomieboek kreeg de Brusselse boekbinder Josse Schavye twee latere edities in handen en rond 1860 werden ze in zijn atelier ingebonden in mensenhuid! Eén exemplaar kwam in de collectie van prins Philippe van België (broer van koning Leopold II). Het boek bleef in koninklijk bezit tot aan de dood van prinses Liliane (2002), tweede echtgenote van koning Leopold III. Sindsdien is dit unieke boek spoorloos...

Hel in stereo

Les Diableries was in de 19^de eeuw

een populaire serie prenten over

het dagelijkse leven in de hel.

De scènes waren eerst in klei gemaakt

en dan gefotografeerd om in een stereoscoop 

een driedimensioneel effect te bewerken.

Leuk voor bibliofielen is ‘Satan journaliste’.

Kindermondjes

Medio 19^de eeuw schreef en illustreerde Louise Thalheim kinderverhalen en liedjes. In tegenstelling tot een kinderhand lijkt me een kindermond niet zo gauw gevuld en zeker niet met lectuur. De prent van dit titelblad toont het trouwens duidelijk: slechts één kindje bladert nieuwsgierig mee in het boek terwijl de anderen zich vervelen, soldaatje spelen of in de appelboom klimmen. Ook Duitse kindermondjes weten wat ze lusten…

Bewaakt huwelijk

De Antwerpenaar Constant Cap schilderde in 1882 dit genretafereel getiteld “La Surveillance Conjugale”. Wie ziet hier toe op wiens huwelijk? Ik veronderstel dat de schilder zichzelf in zijn atelier afbeeldt met zijn jeugdig model dat een paar minuten geleden nog gitaar speelde op de stoel voor het kamerscherm waarachter een vrouw komt piepen. Deze laatste is wellicht de vlijtige echtgenote met breiwerk in de hand. Hoorde ze wat gestommel? Ze kwam haastig kijken en liet een bolletje wol vallen. Moet ze ongerust zijn? De geportretteerde juffrouw leunt wel dicht bij de kunstenaar maar hij blijft ernstig en professioneel kijken…